Hiện nay nhiều phương pháp phân tích hiện đại như các phương pháp sắc ký, trong đó nổi bật là sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) rất hữu hiệu và đáng tin cậy trong việc tiêu chuẩn hóa, kiểm định cây thuốc và thuốc từ dược liệu. Tuy nhiên, để áp dụng các phương pháp này một cách nhanh chóng, hiệu quả, một trong những yêu cầu thiết yếu nhất là phải có các chất chuẩn. Các chất chuẩn còn rất quan trọng, cần thiết cho công tác nghiên cứu phát triển dược liệu và các chế phẩm từ dược liệu.

Tình hình sản xuất và tiêu thụ

Theo Dược điển Việt Nam V, chất đối chiếu là chất đồng nhất đã được xác định là đúng, để dùng trong các phép thử quy định về hóa học, vật lý và sinh học, khi xem xét các tính chất của chất cần thử.

Những năm gần đây, với sự phát triển mạnh mẽ của ngành dược, bên cạnh các thuốc tân dược, đã xuất hiện ngày càng nhiều chế phẩm đông dược trên thị trường, đa dạng cả về hình thức lẫn chất lượng. Thêm vào đó, xu hướng sử dụng thuốc nguồn gốc từ dược liệu ngày càng tăng của người tiêu dùng đòi hỏi thuốc nguồn gốc từ dược liệu không chỉ cần đủ, mà còn phải đảm bảo chất lượng. Ngoài các loại dược liệu thật, dược liệu giả, kém chất lượng cũng xuất hiện ngày càng nhiều, nhất là các dược liệu dạng quý, hiếm, có giá trị cao (vì mang lại lợi nhuận lớn cho người bán) sẽ gây nguy hiểm cho sức khỏe của người tiêu dùng.

Hiện nay, đã có khá nhiều phương pháp phân tích hiện đại được đưa vào sử dụng trong thực tế (trong đó, nổi bật là sắc ký lỏng hiệu năng cao). Tuy nhiên, để áp dụng các phương pháp này, một trong những yêu cầu đầu tiên là phải có chất chuẩn. Ở Việt Nam, phần lớn chất chuẩn đang sử dụng chủ yếu phải nhập từ nước ngoài (như chuẩn USP, Chromadex, Wako Pure Chemicals,…) với giá cao và thời gian đặt hàng lâu (vài tuần, thậm chí vài tháng). Bên cạnh hệ thống chất chuẩn do Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung ương và Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM thiết lập, một số cơ sở nghiên cứu khoa học cũng đã phân lập được chất chuẩn từ dược liệu và sử dụng hạn chế trong phạm vi cơ sở, chưa được thẩm định đầy đủ. Vì vậy hệ thống chất chuẩn với chất lượng cao, đảm bảo kết quả kiểm nghiệm đáng tin cậy và hiệu quả để làm cơ sở kiểm tra chất lượng chế phẩm đông dược và dược liệu làm thuốc, áp dụng rộng rãi được trong phạm vi cả nước sẽ giúp tiết kiệm được nhiều chi phí cũng như thời gian để mua chuẩn từ nước ngoài.

Quy trình và phương pháp thực hiện

Bào chế chất chuẩn acid aleanolic

Ngưu tất xắt nhỏ (kích thước lát xắt khoảng 35 mm), chiết hồi lưu nóng bằng MeOH (methanol). Dịch chiết MeOH được cô quay dưới áp suất giảm thu được cao mềm Ngưu tất. Chiết xuất phân đoạn cao Ngưu tất bằng cột Diaion HP-20 với dung môi rửa giải lần lượt là nước cất và MeOH. Kiểm tra sự chiết kiệt các chất trong mỗi phân đoạn bằng TT. H₂SO₄ 20%/EtOH (ethanol) 50% trên bản mỏng sắc ký. Dịch chiết MeOH được gom chung và cô giảm áp để thu được cắn saponin thô toàn phần.

Thủy phân cắn saponin này trong H₂SO₄ 20% (pH = 1-2) bằng cách đun hồi lưu cách thủy trong 4 giờ, để nguội, chiết với CHCl₃. Lắc dịch CHCl₃ với nước để loại bớt acid. Dịch chiết CHCl₃ thu được được khử nước với Na₂SO₄. Cô giảm áp dịch CHCl₃ cho đến cắn.

Kết tinh acid oleanolic bằng cách đun cắn CHCl₃ trong EtOH nóng và than hoạt, lọc nóng qua phễu Büchner lấy dịch lọc. Cô cách thủy loại bớt EtOH, để nguội, acid oleanolic kết tinh, lọc lấy tinh thể.

Tinh chế acid oleanolic thô bằng cách kết tinh lại: hoà tan tinh thể acid oleanolic thô vừa kết tinh được trong EtOH nóng cho đến khi tan hoàn toàn, để nguội và làm mát, lọc lấy tinh thể. Kết tinh lại nhiều lần để thu được acid oleanolic tinh khiết.

Kiểm tra độ tinh khiết bằng sắc ký lớp mỏng, hệ dung môi CHCl₃-MeOH (95:5), thuốc thử phát hiện H₂SO₄ 10% trong cồn, sấy ở 110^oC trong 10 phút. Sau khi thu được acid oleanolic tinh khiết, tiến hành định tính, xác định cấu trúc và thẩm định.

Bào chế chất chuẩn asiaticosid

Cao khô rau má được cho qua cột Diaion-HP20, rửa giải lần lượt với MeOH 10%, MeOH 50%, MeOH 100% rồi với dicloromethan. Các phân đoạn MeOH 50% và MeOH 100% được gộp chung, cô thu hồi dung môi dưới áp suất giảm, thu được cắn saponin toàn phần. Cắn này được phân tách bằng cách sử dụng sắc ký cột nhanh với dung môi lên cột là dicloromethan, rửa giải với dung môi dicloromethan–methanol độ phân cực tăng dần, thu lấy các phân đoạn chứa asiaticosid. Cô thu hồi được asiaticosid thô. Asiaticosid thô được tinh chế bằng cách sử dụng sắc ký lỏng cao áp điều chế để thu được asiaticosid tinh khiết.

Điều kiện HPLC điều chế:

- Máy sắc ký: Shimadzu LC 8A

- Cột: Discovery HS C18 (250 x 21,2 mm, 10 µm) + cột bảo vệ C18

- Pha động: MeOH - H₂O (6:4)

- Detector: UV 203 nm

- Tốc độ dòng: 20 ml/phút

- Mẫu tiêm: 10 ml (20 mg/ml phân đoạn giàu asiaticosid/pha động)

Sau khi thu được asiaticosid tinh khiết, tiến hành định tính, xác định cấu trúc và thẩm định.

Bào chế chất chuẩn berberin clorid

Berberin clorid được điều chế từ berberin clorid (hàm lượng > 90%) bằng cách kết tinh lại nhiều lần trong EtOH nóng với than hoạt. Sau khi thu được berberin clorid tinh khiết, tiến hành định tính, xác định cấu trúc và thẩm định.

Bào chế chất chuẩn curcumin I

Cao nghệ được chiết nhiều lần với ethyl acetat bằng cách khuấy và đánh siêu âm. Lọc thu lấy dịch ethyl acetat và sau đó loại tạp bằng cách lắc với nước. Gộp tất cả dịch ethyl acetat thu được và cô quay giảm áp thu hồi dung môi, làm lạnh, curcumin toàn phần sẽ  kết tinh. Lọc thu lấy hỗn hợp curcumin toàn phần kết tinh. Phân lập curcumin I từ hỗn hợp curcumin toàn phần bằng phương pháp sắc ký cột cổ điển, với hệ dung môi CH₂Cl₂-MeOH. Kiểm tra và thu lấy phân đoạn có curcumin I, cô quay dưới áp suất giảm thu được curcumin I thô. Curcumin I thô thu được được kết tinh nhiều lần trong cloroform để thu được curcumin I tinh khiết. Sau khi thu được curcumin I tinh khiết, tiến hành định tính, xác định cấu trúc và thẩm định.

Bào chế chất chuẩn diosgenin

Bột thân rễ Mía dò được chiết hồi lưu với dung môi ethanol 96%. Dịch chiết được lọc, cô chân không đến cắn, thu hồi dung môi. Cắn được thủy phân với HCl 20% trong 5 giờ, tách lấy phần rắn, rửa bằng nước cất và NaHCO₃ 10% đến pH 7. Tiếp tục sử dụng sắc ký cột nhanh để tách lấy phân đoạn chứa diosgenin với hệ dung môi ban đầu lên cột là ether dầu–dicloromethan (3:7), tiếp tục tăng dần độ phân cực. Diosgenin thô được tinh chế bằng phương pháp kết tinh lại trong methanol. Sau khi thu được diosgenin tinh khiết, tiến hành định tính, xác định cấu trúc và thẩm định.

Bào chế chất chuẩn hesperidin

Tinh khiết hóa hesperidin thô (hàm lượng >80%)  bằng phương pháp kết tinh lại trong dung môi. Cân 1 g hesperidin thô hòa với 7 ml dimetylformamid, khuấy đều cho tan trong 15 phút. Thêm một ít than hoạt, khuấy đều. Lọc dưới áp suất kém thu được dịch lọc. Đun 20 ml nước cất với 0,5 ml acid acetic đến sôi rồi cho toàn bộ dịch lọc vào. Khuấy đều, làm lạnh, hesperidin sẽ kết tinh. Lọc lấy tinh thể. Lặp lại quá trình kết tinh nhiều lần để thu được hesperidin tinh khiết. Sau khi thu được hesperidin tinh khiết, tiến hành định tính, xác định cấu trúc và thẩm định.

Bào chế chất chuẩn damnacanthal

Sản Phẩm Tiêu Biểu

Quy trình sản xuất chế phẩm Bt (Bacillus thuringiensis) dùng trong kiểm soát sâu hại thuộc bộ Lepido

Chế phẩm BIO-KP cải tạo ao nuôi trồng thủy sản

Công nghệ sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh từ phụ phẩm nông nghiệp (than bùn, phân chuồng, vỏ cà phê

Chế phẩm BIO-APS cải tạo, làm tăng độ phì nhiêu của đất