Quy trình được xây dựng đầy đủ các thông số kỹ thuật từ giai đoạn tạo chồi, nhân nhanh chồi, tái sinh chồi và tạo cây in vitro hoàn chỉnh ra vườn ươm. Áp dụng quy trình này giúp tạo được nguồn giống với số lượng lớn, ổn định về chất lượng, đáp ứng được nhu cầu thị trường hiện nay.

Tình hình sản xuất và tiêu thụ

Cây Hố bẫy (Sarracenia) là một chi thực vật có hoa trong họ Sarraceniaceae thuộc loại cây ăn côn trùng. Hố bẫy còn được gọi là cây “ăn thịt”, cây bắt mồi, được mệnh danh là một trong những loài thực vật kỳ lạ nhất thế giới. Cây mọc nhiều ở những vùng đầm lầy, nơi ẩm ướt vùng Bắc Mỹ, ví dụ như bờ biển phía đông của Hoa Kỳ, phía đông nam Canada. Hố bẫy là cây thân thảo lâu năm phát triển từ thân rễ dưới lòng đất, với nhiều lá hình trụ hình ống phát ra từ đỉnh sinh trưởng của củ, trên cùng của ống là miệng bẫy với cái nắp đậy hờ như hình vương miệng, bản thân nắp thường xuyên sản sinh mật hoa để thu hút côn trùng vào bẫy. Thoạt nhìn, cây hố bẫy có hình dáng khá giống cây nắp ấm. Song thân ấm của cây hố bẫy dài hơn, phiến lá thì có nắp sặc sỡ. Tương tự cây nắp ấm, bên trong chiếc trụ dài đó là rất nhiều dịch mật thơm thu hút sâu bọ, cùng với đó là dịch nhầy tiêu hóa côn trùng. Xét về cách săn mồi, cây hố bẫy và cây nắp ấm đều có cách thức như nhau. Các nắp ấm thu hút côn trùng bằng màu sắc tươi sáng và hương mật hoa do chúng tiết ra. Khi côn trùng bám vào bên trong nắp, chất lỏng trơn trượt xung quanh các cạnh di chuyển côn trùng ngày càng đi xuống. Phía trong bẫy được phủ một chất khó bám dính, do đó côn trùng không có cơ hội thoát ra. Khi ở dưới đáy, côn trùng bị phân giải và hoa hấp thụ các chất dinh dưỡng cần thiết.  

 Cây Hố bẫy

Hoa của cây Hố bẫy xuất hiện sớm vào mùa xuân, chúng được giữ đơn lẻ trên những thân cây dài, trông giống như những chiếc ô. Hoa có 5 cánh hoa và 8 hoặc 9 đài, có màu vàng hoặc đỏ, treo lủng lẳng. Cây có thể nhân giống bằng cách tách lá và một phần của thân rễ, có rễ, và trồng trong mặt đất ẩm ướt, sau đó đặt nó ở một nơi sáng. Đôi khi cây mới được hình thành ở gốc cây, có thể tách ra và trồng làm cây con. Cây cũng có thể nhân giống bằng hạt giống. Đây là một loài cây rất dễ trồng và ít sâu bệnh nên thu hút nhiều người quan tâm.

Những năm trở lại đây, hố bẫy được nhiều người săn lùng như một loại cây cảnh độc lạ. Cây thích hợp trồng chậu sứ hoặc trong chậu nhựa, dùng để trang trí cho không gian sống và làm việc thêm độc đáo. Bên cạnh đó, cây cũng có lợi ích nhờ vào khả năng tiêu diệt những loài công trùng gây hại như ruồi, muỗi, nhện, kiến,…

Trước đây, việc sử dụng cây Hố bẫy làm cây cảnh chưa được phổ biến, nhưng hiện nay đã có khá nhiều nhóm được lập ra để trao đổi hạt giống và kinh nghiệm ươm trồng. Tại TP.HCM, cây Hố bẫy đã được nuôi trồng, nhân giống và kinh doanh như một dòng cây cảnh mới, và sử dụng trong cắm hoa. Giá của cây Hố bẫy dao động từ 150.000 – 500.000 đồng, tùy vào hình dáng và màu sắc cây.

Tuy nhiên quy mô nhân giống và nuôi trồng cây Hố bẫy còn nhỏ lẻ do nguồn cây giống chủ yếu phải nhập khẩu với giá thành cao, cây giống không đồng đều, không đáp ứng được nhu cầu cây giống của thị trường. Việc nhân giống in vitro cây Hố bẫy đã và đang được tiến hành ở nhiều nơi. Song một trong những khó khăn của quá trình nhân giống in vitro cây Hố bẫy là sự tăng trưởng của cây con in vitro chậm, thời gian sinh trưởng kéo dài, cây nhỏ, khả năng sống ngoài vườn ươm thấp.

Vì vậy, quy trình nhân giống in vitro được cải thiện các yếu tố tăng trưởng và phát triển của cây con Hố bẫy in vitro sẽ giúp tăng chất lượng cây giống, tạo được nguồn giống với số lượng lớn và ổn định, giảm giá thành sản phẩm, đáp ứng nhu cầu thị trường.

Quy trình và phương pháp thực hiện

Quy trình nhân giống in vitro cây Hố bẫy

* Thuyết minh quy trình:

- Chọn cây mẹ: cây mẹ khoẻ mạnh, được 1 năm tuổi có chiều cao 20 - 30cm, cây có khoảng 5 - 6 lá sinh trưởng và phát triển tốt, không bị sâu bệnh, không bị biến dị về hình thái. Cây mẹ được cắt hết lá và rễ, đoạn gốc có chiều cao từ 2 - 2,5cm để tiến hành khử trùng mẫu.

- Khử trùng mẫu: tiến hành rửa mẫu dưới vòi nước để loại sạch bụi bẩn và đất cát bám ở mặt ngoài, sau đó lắc với dung dịch xà phòng Lifebuoy trong 15 phút, rửa lại với nước 5 -6 lần. Chuyển mẫu vào tủ cấy và tiến hành lắc mẫu với cồn 70o trong 1 phút; khử trùng bằng dung dịch Javel Mỹ Hảo thương mại (5% NaClO) với tỷ lệ Javel 25% (v/v) có bổ sung 2 - 3 giọt Tween 20. Sau đó khử trùng mẫu với HgCl₂ 0,1% (w/v) có bổ sung 2 - 3 giọt Tween 20, sau mỗi lần khử trùng rửa mẫu 4 lần với nước hấp vô trùng. Mẫu sau khi đã khử trùng được cắt bỏ phần bị hư hại do hóa chất (đoạn gốc dài khoảng 1 - 1,5cm) và được cấy vào môi trường MS bổ sung 30g/L saccharose, 8g/L agar. Sau 4 tuần nuôi cấy, loại bỏ mẫu nhiễm. Mẫu sạch được nuôi cấy và phát triển các chồi bên khoảng 1,0 - 1,5cm tiến hành tách phần chồi bên để thực hiện giai đoạn tiếp theo.

- Nhân nhanh chồi: sau khi đã tạo được chồi in vitro tiến hành cấy chuyền sang môi trường MS + 0,2mg/L NAA, 1,0mg/L BA + 30g/L đường saccharose + 8g/L agar. Nuôi trong điều kiện phòng sáng có nhiệt độ từ 20 - 25°C, cường độ ánh sáng 2000 lux, ẩm độ là 60 ± 5%, thời gian chiếu sáng là 12h/ngày. Sau 2 - 3 tháng, chồi in vitro đạt 2 - 2,5cm tiến hành bước tiếp theo.

- Tăng trưởng chồi: sau khi tạo được số lượng chồi cần thiết sẽ cấy chuyền sang môi trường mới để chồi phát triển thành cây con, sử dụng môi trường nuôi cấy là môi trường WV5 bổ sung 30g/L đường saccharose, 8g/L agar. Nuôi trong điều kiện phòng sáng có nhiệt độ từ 20 - 25°C, cường độ ánh sáng 3000 lux, ẩm độ là 60 ± 5%, thời gian chiếu sáng là 12h/ngày. Nuôi trong 60 - 90 ngày. Chồi tăng trưởng đạt kích thước 3 - 4cm.

- Tạo rễ từ chồi con in vitro: cấy chuyền chồi sang môi trường tạo rễ WV5, bổ sung 1,0mg/L IBA, 8g/L agar và 30g/L saccharose. Phòng nuôi cây có nhiệt độ là 20 - 25°C, cường độ ánh sáng 3000 lux, ẩm độ là 60 ± 5%. Sau 8 tuần, cây con in vitro có chiều cao từ 4 - 5cm, 8 - 10 rễ.

- Ra vườn ươm: cây con in vitro được gắp ra khỏi bình, tránh làm tổn thương cây, rửa sạch agar, trải cây ra lớp lưới khoảng 30 phút để hút hết nước trên bề mặt cây. Tiến hành trồng cây trong bầu với giá thể mụn xơ dừa đã qua xử lý, trong vườn ươm có che mưa. Điều kiện trồng tại vườm ươm: ánh sáng 20 - 25% và ẩm độ 60 - 65%. Trong tuần lễ đầu, ngày tưới 2 lần vào các thời điểm 8h30 và 15h, mỗi lần tưới trong khoảng 2 phút, 0,5 lít/m2, tuần thứ 2 kết hợp phun B1 (nồng độ 1g/L) 2 lần/tuần. Ở tuần thứ 3 và thứ 4 sẽ sử dụng phân bón NPK 30 - 10 - 10 (nồng độ 1g/L), tiến hành phun 2 lần/tuần.

Ưu điểm của công nghệ, hiệu quả kinh tế

Quy trình nhân giống in vitro cây Hố bẫy có nhiều ưu điểm như có thể sản xuất được số lượng lớn cây giống với chất lượng ổn định trong thời gian ngắn, tiết kiệm được thời gian, diện tích, chi phí nhân công, từ đó tăng hiệu quả kinh tế.

Bình chồi in vitro cây Hố bẫy

Quy trình này cũng khắc phục được những hạn chế của nuôi cấy in vitro cây Hố bẫy trước đây. Trong đó, số chồi mới tạo ra ở giai đoạn nhân nhanh chồi là 14,22 chồi/mẫu, hệ số nhân chồi là 17,18. Quá trình tăng trưởng và phát triển của cây con Hố bẫy in vitro đã được cải thiện, khả năng sống và thích nghi của cây khi ra trồng ngoài vườn ươm tốt hơn. Cụ thể, cây được trồng ngoài vườn ươm phát triển khỏe, xòe, tỷ lệ sống trên 95%.

Ngoài ra, so với các phương pháp nhân giống cây Hố bẫy bằng hạt thì phương pháp nuôi cấy mô tạo ra số lượng cây giống nhanh hơn, tiết kiệm được thời gian và không gian vì vật liệu đưa vào quy trình là mẫu mô nhỏ, cây giống tạo ra đồng đều về mặt di truyền, sạch bệnh, đạt tiêu chuẩn cả về số lượng lẫn chất lượng.

Cây Hố bẫy hậu nuôi cấy mô sau 1 tháng trồng ngoài vườn ươm

Theo đó, khi áp dụng quy trình nhân giống in vitro cây Hố bẫy, chi phí sản xuất khoảng 300 triệu đồng, sản lượng đạt được khoảng 35.000 cây/năm. Dự kiến giá bán cây giống Hố bẫy từ quy trình này khoảng 15 – 20 ngàn đồng/cây, giá thị trường hiện nay vào khoảng 50 - 100 ngàn đồng/cây. Điều kiện để chuyển giao áp dụng quy trình gồm phòng nuôi cấy mô từ 20m2 trở lên, vườn ươm diện tích t